„LUBIĘ ŁĄCZYĆ W CAŁOŚĆ I ROKŁADAĆ NA CZĘŚCI, BO DOWIADUJĘ SIĘ CO DO CZEGO PASUJE”
JAK ROZWIJA SIĘ KLASYFIKACJA U MAŁYCH DZIECI?
Klasyfikacja to czynność umysłowa, polegająca tworzeniu grup przez łączenie obiektów posiadających pewne cechy wspólne. Klasyfikacja uważana jest za podstawową umiejętność poznawczą, regulującą człowiecze funkcjonowanie w świecie. Jest podstawą do tworzenia pojęć oraz definiowania. Umożliwia strukturalizację wszelkich doświadczeń, porządkując rzeczywistość zewnętrzną w spójną i sensowną całość.
Klasyfikuję tak, jak potrafię wg Edyty Gruszczyk – Kolczyńskiej i Ewy Zielińskiej
Rozwój klasyfikacji dziecka można sobie wyobrazić jako płynącą rzekę, do której wpadają dopływy. Im więcej wody jest w dopływach wspierających rzekę, tym jest ona potężniejsza.
W przypadku dziecięcego klasyfikowania takimi dopływami są różne czynności umysłowe dające ten sam efekt:
- łączenie tego, co zwykle występuje razem: pies i buda, ręcznik i mydło itp.
- dopasowywanie i dobieranie przedmiotów, aby zrobić z nich większą całość: to są klocki do budowania wieży, z tych kawałków można złożyć obrazek itp.
- rozdzielanie czegoś, co tworzyło całość i ponowne łączenie w całość
- grupowanie (lub oddzielanie) obiektów ze względu na wcześniej poznaną przynależność: to moje – to nie moje, to mamy, a to taty itp.
- dostrzeganie cechy, która łączy przedmioty przez osobiste doznania i uwzględnienie tego w działaniu: smaczne – zjem, wesołe i ciekawe – daj itp.
Z tych przykładów wynika, że dziecko inaczej klasyfikuje niż dorośli, dlatego rzadko dostrzegają klasyfikację w czynnościach małego dziecka. Dorośli patrzą, jak małe dziecko dobiera przedmioty, żeby pasowało i oświadczają: to źle! rób tak, jak ja… Pokazują, jak oni grupują(lub rozdzielają) przedmioty wg kształtu, wielkości, koloru, przeznaczenia itp.
Nie zdają sobie sprawy, że maluch nie będzie się posługiwał jeszcze długo taką klasyfikacją. To, co pokazuje dorosły jest dla niego zbyt trudne. Niezadowolenie dorosłych zniechęca dziecko do samodzielnego działania, a bez działania nie ma rozwoju.
Klasyfikowanie jako porządkowanie wiedzy o świecie wg Marii Kielar – Turskiej.
W klasyfikowaniu można wyróżnić dwie czynności: dzielenie zbioru na podzbiory, czyli tworzenie członów klasyfikacji, oraz porządkowanie uzyskanych członów klasyfikacji, czyli ustalenie relacji między nimi (Wójcik 65’).
Dzielenie zbioru na podzbioru wymaga dostrzegania podobieństw między elementami zbioru, będącego przedmiotem klasyfikowania. J. Bruner stwierdza, że u dzieci poniżej 5 roku życia kierują się przestrzenno – jakościową organizacją doświadczenia, język natomiast nie jest wystarczającym narzędziem porządkowania. Z informacji językowych potrafią przy kategoryzowaniu skorzystać dzieci 6-7 letnie. Przestrzenne łączenie rzeczy czy zjawisk(zbiory figuratywne – Piaget) jest charakterystyczne dla dzieci 4 letnich, w których dziecko odtwarza znane mu układy rzeczy np. łączą talerz z łyżką, gwóźdź i młotek, bowiem widziały te przedmioty występujące razem w przestrzeni. Tak utworzone zbiory mają charakter subiektywny i zależą od doświadczeń dziecka np. dziecko 6 lat – wyłącza krowę z grupy zwierząt, uzasadniając: ma rogi, pozostałe bałyby się jej. Wyższą umiejętność stanowi łączenie przedmiotów w grupy na podstawie cechy percepcyjnej (barwa, kształt, wielkość).
S. Szuman podaje, że w wieku przedszkolnym przeważają porównania globalne dokonywane ze względu na ogólny wygląd rzeczy. Dzieci zestawiają przedmioty ze względu na barwę, funkcję, a rzadko na kształt.
Dzieci młodsze kierują się cechami percepcyjnymi, a starsze biorą pod uwagę cechy funkcjonalne, przy czym początkowo są to cechy arbitralne, a następnie adekwatne.
M .E. Bernstein stwierdziła, że dzieci 3-4 letnie jeszcze nie korzystają z danych o funkcjonalnych cechach percepcyjnych. Tak powstają zbiory niefiguratywne(Piaget) zwane także kompleksami(Wygotski). W tym etapie rozwoju dziecko kieruje się obiektywnymi cechami w tworzeniu grup przedmiotów(wybrana cecha nie musi być istotna). Wyraźnym brakiem tego etapu klasyfikowania jest niestałość przyjmowanych kryteriów klasyfikacji. Wygotski zwraca uwagę, że dziecko w toku klasyfikowania może zmieniać kryterium, przyjmując za każdym krokiem inne. Dziecko może tworzyć cały łańcuch skojarzeń, w którym każde następne ogniwo tworzone jest wg innego kryterium np. do chleba dołącza nóż, bo chleb kroi się nożem, do noża stół, bo nóż leży zwykle na stole, do stołu serwetę, bo stół jest nią przykryty. W ten sposób powstają zbiory, które łączą w sobie elementy z różnych kategorii. Dziecko powoli wprowadza kilka kryteriów klasyfikowania do jednego zbioru. Jeśli dotychczas wyróżniało klasy przedmiotów małych i dużych, a oddzielnie czerwonych i niebieskich, to teraz potrafi wyodrębnić klasy przedmiotów małych czerwonych i małych niebieskich, dużych czerwonych i dużych niebieskich. Przyporządkowując obrazki do odpowiedniej kategorii dzieci 3-4 letnie kierują się zwykle jedną cechą, a dzieci 6 letnie potrafią uwzględnić dwie, a nawet trzy cechy. Dziecko stosuje wybrane kryterium konsekwentnie w odniesieniu do każdego elementu zbioru.
Z czasem wybrane kryteria klasyfikacji przyjmują postać cech nie tylko obiektywnych, stałych, ale istotnych dla wyróżnianej kategorii(nie zawsze potrafią je właściwie zwerbalizować).
Początkowo dziecko potrafi dostrzegać części w zbiorze i ustalać relacje między nimi. Jeśli wyodrębnia w zbiorze ptaków gołębie i jaskółki, potrafi stwierdzić, których jest więcej.
Trudniejszą czynnością umysłową jest ustalenie relacji między całym zbiorem a wyróżnionymi podzbiorami, to jest między częścią i całością. Umiejętność ta pojawia się u dzieci 6-7 letnich.
Czynność klasyfikowania wiąże się również z właściwym używaniem nazw ogólnych, nadrzędnych oraz szczegółowych. Początkowo dziecko używa zamiennie nazw nadrzędnych oraz szczegółowych np. słowa: kwiat i róża, ptak i gołąb mogą być stosowane zamiennie przez dziecko. W miarę odkrywania relacji między zbiorem nadrzędnym, a podzbiorem dziecko zaczyna właściwie używać nazw ogólnych i szczegółowych.
Wraz z wiekiem zwiększa się umiejętność łączenia podobnych elementów w grupy. Z czasem dzieci opanowują umiejętność jednoczesnego łączenia elementów w grupy oraz wyłączania elementów nie należących do grupy.
Dzieci 3-4 letnie wybierają zwykle przypadkowo jakiś element i do niego poszukują następnego. Tak też postępują dzieci 5-6 letnie, choć pojawia się coraz wyraźniej nowy sposób: przeglądanie materiału i wykrywanie związków między elementami. Dzieci 3-4letnie ustalają związki subiektywne między elementami, zaś 5-6 latki potrafią już wykrywać charakterystyczne stosunki między rzeczami.
Tworzenie klas stanowi przygotowanie do kształtowania pojęć, co warunkuje przejście w rozwoju umysłowym.
Literatura:
- Edyta Gruszczyk – Kolczyńska i Ewa Zielińska „Dziecięca matematyka”
- Maria Kielar –Turska „Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata”
- Jean Piaget „Studia z psychologii dziecka”