Bajkoterapia

Referat na temat wykorzystania bajkoterapii w pracy z dzieckiem przedszkolnym

Temat bajkoterapii jest szeroko omawiany obecnie w literaturze dla dzieci. Zmienia się bowiem sposób postrzegania dzieci przez dorosłych, uświadamiając im że mały człowiek w znacznie większym stopniu boi się pewnych sytuacji. Maria Molnicka w książce Bajkoterapia[1] różnicuje pojęcia strachu i lęku, definiując je w sposób następujący:

Strach - Emocja nabyta - Aktywizuje się na skutek działania bodźców zewnętrznych i takiego bodźca wewnętrznego, jakim jest ból. Rola przystosowawcza strachu polega na mobilizowaniu do ucieczki lub ataku w momencie zagrożenia.

Lęk - Emocja wrodzona - Aktywizuje się w przewidywaniu (antycypacji) zagrożenia, niebezpieczeństw. Rola przystosowawcza lęku polega na możliwie jak najlepszej adaptacji do możliwości wystąpienia zagrożenia

Objawy lęku:

• w sferze wegetatywnej – dotyczy układu pokarmowego, oddechowego, krążenia, nerwowego, hormonalnego, moczowo – płciowego i motorycznego i obejmuje dolegliwości somatyczne
• w sferze poznawczej – pojawiają się luki w pamięci, zapominanie, niemożność skoncentrowania się, chaos i gonitwa myśli a potem pustka
• w sferze emocji – jest to uczucie męczącego napięcia, drażliwość, złość, lub płaczliwość, przygnębienie, lepkość emocjonalna
• w sferze zachowań – trudności z mówieniem, drżenie, wysoki i nerwowy śmiech, zgrzytanie zębami, niepokój ruchowy bądź zahamowania ruchowe, stereotypy ruchowe, ssanie kciuka, obgryzanie paznokci itp.

Autorka wskazuje na fakt , iż dziecko w wyniku oddziaływań powodujących lęk stara się sobie samemu pomóc, wypracowując różne strategie radzenia sobie. Ucieczka od bolesnej rzeczywistości w uzależnienia, które utrwalają się i przyjmują formę strategii.

Maria Molnicka wskazuje na terapię poznawczo – behawioralną jako jeden ze skuteczniejszych sposobów radzenia sobie z lękami u dzieci. Istotą takiego podejścia jest poznanie sygnałów powodujących objawy lękowe i odpowiednia reakcja za pomocą takich technik jak:

• wybiórcze wzmacnianie – wzmacnianie pożądanego zachowania i powstrzymywanie się od wzmacniania niepożądanych
•  wygaszanie – niezwracanie uwagi na zachowania negatywne
•  relaksacja – systematyczne i celowe odprężanie mięśni
• wizualizacja – sugestywne wywoływanie pozytywnych reakcji poprzez słowne „malowanie” sytuacji i wyobrażeń, udowodnione jest bowiem, iż istnieje sprzężenie zwrotne pomiędzy naszymi myślami a autonomicznym układem nerwowym – np. hipnoza

Autorka zwraca uwagę na baśń jako jeden z gatunków literackich który od dawna jest wykorzystywany jako metoda terapeutycznego oddziaływania na dzieci. Już Bruno Bettelheim dostrzegł, że symbole zawarte w baśniach pozwalają odnieść je do własnego życia, zrozumieć swoje problemy i dzięki temu się oczyścić (katharsis). Autorka podaje także inne funkcje literatury, w szczególności zaś na funkcję osobowotwórczą – poprzez wzory właściwych zachowań czytelnik może zestawić je z  własną rzeczywistością wyzwalając przy tym emocje i zachęcając do zmiany własnych zachowań

W aspekcie bajkoterapeutycznym ta funkcja ma zasadnicze znaczenie w pokonywaniu lęków u dzieci. Pozwala ona na:

• zwiększanie kompetencji sposobów radzenia sobie z trudnymi sytuacjami – poprzez pokazanie większej ilości rozwiązań w danej sytuacji
• dawanie wsparcia poprzez akceptację – bohater książkowy który jest w takiej sytuacji jak dziecko uświadamia, że nie jest samo, a inni mogą mieć podobne kłopoty
• kompensowanie – dawanie chwilowego ukojenia, uspokajanie dziecka. Postacie takie jak Kopciuszek pokazują, że choć dziewczynka została odrzucona przez rodzeństwo i macochę, to w końcowym efekcie to ona została królewną
• relaksowanie – szczególnie, gdy książka zawiera elementy humorystyczne, redukując przykre napięcie emocjonalne
• jako środek odciążający, gdy dziecko znajduje się w szczególnie przykrej sytuacji – jest chore, czeka na coś ważnego. Książka daje wtedy możliwość zapomnienia, oderwania myśli
• przekazywanie wiedzy o rzeczywistości np. o rodzinie , jej funkcjonowaniu, obowiązkach i prawach dziecka – szczególnie w rodzinach, które takich wzorów nie mają

Ważnym elementem klasyfikującym w książce Marii Molnickiej jest podział na 3 rodzaje bajek terapeutycznych:

1. relaksacyjne – celem jest uspokojenie dziecka zwłaszcza na podstawie wizualizacji
2. psychoedukacyjne – redukcja lęku powstałego na skutek negatywnego doświadczenia
3. psychoterapeutyczne- redukcja leku powstałego na skutek niezaspokojonych potrzeb. Autorka przytacza także krótkie bajki do wykorzystania w pracy z dziećmi[2]

Autor innej pozycji dotyczącej bajkoterapii – Jan-Uwe Roggepodaje[3] kilka cennych wskazówek dotyczących stosowania tego rodzaju terapii:

1. Opowiadania należy czytać na głos słowo w słowo, dostosowując sposób mówienia, rytm, tonację oraz tempo do rozwoju dziecka
2. Opowiadania można zmieniać, aby lepiej dostosować je do wieku i stopnia rozwoju emocjonalnego, nie naruszając jednak struktury historyjki
3. Bajki wyzwalają twórczość własną, zachęcając do tworzenia innych bardziej związanych z konkretnym doświadczeniem. Jednak – niw wolno przedobrzyć. Zbyt silne związanie z konkretnym doświadczeniem może wyzwolić u dziecka opór.
4. Najważniejsza zasada to dobrowolność w słuchaniu, w sali powinno być cicho, nikt i nic nie powinno nam tego zakłócać. Ważna jest obserwacja dzieci – lub danego konkretnie dziecka podczas czytania. Jeśli dziecko domaga się przerwy lub zadaje pytanie należy odpowiedzieć – można wykorzystać w tym celu też pytanie.
5. Każdą historyjkę należy omówić. Im młodsze dzieci, tym większą może nam to sprawić trudność, czasem mogą to być zatem indywidualne rozmowy.
   1. W formie zadawania pytań i naprowadzania na odpowiedzi
   2. Inscenizacji swoich lęków, czasem w formie zabawy tematycznej – dorosły obserwuje rodzaj zabawy i sposób reakcji na lęk
   3. Rysowanie po usłyszanej bajce – z rozmową na temat pracy. Dziecko powinno opisać rysunek, jeśli czegoś nie rozumiemy, należy dziecko dopytać. Jeśli praca jest pomazana, podarta, daje w ten sposób sygnał na temat stanu swojego ducha

Autor daje przykłady bajek terapeutycznych na najczęściej spotykane u dzieci w wieku przedszkolnym lęki. Książka zawiera także płytę CD do wykorzystania przez nauczyciela.

Niezwykle ciekawe rozwiązanie w zakresie łączenia bajki z ruchem proponuje Alrun Ksierksiek i Klaus Vopel w książce Kozioł w polu Kapusty. Autorzy świadomi niezwykłej wartości literatury dla dzieci proponują wykorzystanie jej w zestawieniu z ruchem kreatywnym. Ma w tym dopomóc zbiór 26 bajek pochodzących z Europy, Ameryki Północnej i Afryki, które w szczególny sposób nadają się do pracy z grupą dzieci. Każda z nich zawiera wprowadzenie do pobudzającej zabawy ruchowej, co stanowi ważny element wyzwalający emocje, szczególnie po długotrwałym siedzeniu w ciszy i skupieniu. Pomysł zaczerpnięty z bajki zostaje poszerzony, wyodrębniony i włączony do zabawy ruchowej z wykorzystaniem muzyki. Ma to przełożenie na niezwykle ważne dla dzieci w wieku przedszkolnym tzw. Aktywne metody poznania. Ruch kreatywny pozwala odprężyć się dziecku, daje poczucie integracji z grupą, pozwala na czerpanie radości z ruchu samego w sobie a przede wszystkim sprawia dziecku przyjemność. Autorzy dołączyli do zbioru opowiadań zestaw proponowanych utworów muzycznych, które można wykorzystać w zabawach kreatywnych. Jedynym mankamentem tej pozycji jest brak płyty z tymi utworami,  co w znacznym stopniu  uatrakcyjniłoby to i znacznie bardziej ułatwiło pracę wychowawców.

Omawiane przeze mnie książki są dostępne w bibliotece. Zachęcam do systematycznego wykorzystywania ich w swojej pracy.

[1] Maria Molicka, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii. MEDIA RODZINA
[2] M. Molnicka, Bajkoterapia, s156-217.
[3] Jan – Uwe Rogge, Krótkie opowiadania na pokonanie strachu. JEDNOŚĆ dla dzieci